Page 43 - EXPLOTACIÓN SUSTENTABLE DE LAS ABEJAS SIN AGUIJÓN
P. 43
SjAjCHIbAL diREcción gEnERal dE invEstigación Y posgRado
Libro Digital Universitario 2014 43
ja’ ini tE junE la spasik ta swEnta tE Mach’atik,
ya xk’opojik ta bats’il k’op tseltal, yu´un
jmololtik li´ ta jlumaltik te mach’atik ya cana, S. pectoralis, Tetragonisca angustula,
sk’anik skanantayel bin ay ta yut ja’mal jich Tetragona mayarum, Trigona (frieseomelitta)
bin ut’il te’etik. Ya snojptesotik bit´il ta ka- nigra nigra. Tatnax schabul. Ja´ ini la spas
nantayel sok sch’ijtesel yut k´inal chab, jmololtik mach’atik yakal sp’olbelik chab,
yu’un maba ya xlaj ini te yut k’inal chab te sok macha’tik ya x-a’tejik ta yut ja’mal, sok
banti ya xch’i ta yut ja’mal te li’ ta jlumaltike jnopjunetik, sok mach’atik ya skanantayik
ja’into de june ya xtuun yu’unik ta sswenta kinal mak te’etik, sok spisil macha’tik ya
j-a’teletik ta skanantayel te lum balumilale, sk’an snopik bit’il ta p’oltesel chab.
jich bit’il j-a’teletik yu’un ONG mak yu’un Ja’ ini jun k’ax chikan ya yal bitik yu’un
ajwaliletik. Manchuk teme jelel jtebuk te ma xbolob ku’untik te chabe, bin ut’il ta
sbiile, junax te ya’yejale (“altos”) jich bit’il te lok’esel ta sna (ta yutil te’) yu’un ya yich’
sbabial jpajk jun pasbil ta swenta “Sjunil bin k’asesel banti´yichoj pasel te snae, ja’ nail
ut’il ta ch’ijtesel te yut-k’inal chab te maba a’tel ini yu´un ya yich’ p’oltesel te chabe.
ya xti’awan te ayik ta sja’malul Lacandona Ja’ ini te sp’oltesel te chab ay bayel bit´il
ta Chiapas” ja’into te yach’il sjunil ya yich’ ta pasel jich bit’il te pasbil li’ ta june, yu’un
ak’el ochel ta balunchajp sts’unbal te ajaw k’ax bujts’an schabul, sok bayel yip ya xlok’
chabetik te maba ya xti’awanike te ayik ta ya’lel ini te chabe, ja’ ini te a’tele ya xju’ ya
stoylejal slum sk’inal te Chiapas, jich bit’il stunik jmololabtik j-a’teletik, ja’ ini te yut-
ta Ocosingo sok ta Yajalon, ay bayel yale- k´inal chabe ya xju’ ya kak’tik ta spat jnajtik
moel sts’unbaltak te lek ta ts’unele sok lek sok te banti ay bin ts’unbil ku’untike. Jich
ya xch’am te schabule. Ja’ bit´il yut-ja’mal bit’il nopolnax ya kak’tik sna te yut-k’inal
chab yakalix ta lajel ja’ sbiil ta kaxlan k’op chabe, ja’ ini te yut-k´inal chabe lom k’ax
Melipona beecheii sok M. solani (jchapnax lek ya skanantay ya’tel sok k’ax lek ya’lel ya
sbiil ta jk’optik tseltal), sok yantik banti ya
skoltay bin ay ta yutil ja’mal ya smanik ta lek
schabul ini ja’ lon k’ax sak schabul sok lek,
ja’ sbiil ta kaxlan k’op Scaptotrigona mexi-
Universidad Autónoma de Chiapas
