Page 44 - EXPLOTACIÓN SUSTENTABLE DE LAS ABEJAS SIN AGUIJÓN

diREcción gEnERal dE invEstigación Y posgRado (lok’ombail 1). Ja’ ini te yut-k’inal chabe (Tri-
44 Libro Digital Universitario 2014
gona sok Melipona sbiil) ya spasik snajik ta

banti jutul yo’lil te’etik. Banti yakal ta lajinel

te’etik, schonel te’etik, sok mach’atik yakal
yak’. Ja’ ini jun ya snojptesotik bi’til ya x-ayin
ta sp’oltesel wakax, sok yakalix ta muk’ubel
te yut k’inal chabe, sok bit’il ta kanantayel te
te jlumaltike, ja’ yakal slajinbel te yut-k’inal
te’etike, ja’nix jich bit´il bin ts’unbil ku´untik
chabe sok ma’yuk yakal yich’ nojptesel te
ta k´inal.
mach’atik yakalik ta ch’ijel alaletik te bit´il ta

YOCHIbAL A’YEj pasel skanantayel ini te chabe, sok ma’yuk
koltayel ta tak’in yu’un ya sp’oltesik ini te
Ja´ ta sluMal tE jMaM jME’chuntik ini tE yut
yut-k’inal chabe yu’unme jich ya schonik te
k´inal chabE, ja’ jun a’telil ta jlumaltik ta na-
schabule (23).
mey ta sp’oltesel te yut-k’inal chabe. Yo’tik
Yo’tik into te li’ ta Mexicoe ay ilbilix
ini te ya’lel yut-k´inal chabe k’ax bayel yip,
te ay wakeb yoxwinik ta chajp sts’unbal te
k’ax mij slekil, sok ya xtuun ta spoxtayel bin
ajaw chabetik te maba ya xti’awane, mame
ts’unbil ku’untik yu’un ya jchontik, ja’ yu’un
tsakbiluk ta wenta stukel-a te Tetragona ma-
ya sk’an nojptesel banti ya yich’ p’oltesel te
yarum, ja’ into ta patilto ya yich’ tsakel ta
yut-k’inal chabe, yu’un ma xlaj te a’tel ini. Ya
wenta stukel, jich k’oem te ach’ ts’unubil li’
yalik te mach’atik ya sna’ik bit’il sk’oplal bin
ta slum sk’inal te Mexicoe. (3, 18).
ut’il kuxul ta jlumaltik, bit’il ta sp’oltesel ini te
Ja’ ini te june ya yak’bey sna’ stojol
chabe sok yantik j-a’teletik, ya x-och jnop-
jmolabtik soknix euk te mach’a la stikun te
tik, bit’il ta kanantayel te’etik ta lum k’inal te
jun yu’un ya’telinel te bit’il ta sp’oltesel te
banti ya yabotik te jkuxlejaltike. (5, 10, 11,
yut-k’inal ch’abe, te muk’ sk’oplal ta yolil
15). Li’ ta jlumaltik Mejiko ayla waklajuneb
k’inaletike sok yu’un ya yich’ tajel jxujt’uk
xcha’wik ta chajp ini te yut-k’inal chabe (3,
te tak’ine; ja’ yu’un ya yich’ pasel te jun
18), ay cheb xcha’wink ya stajik ta jlumal-
banti ya sjataltes bin ut’il ya yich’ p’oltesel
tik Chiapas, k’ax mij li’ ta jlumaltik tseltal
te yut-k’inal chabe, te bin ut’il ma ya yich’

na’el ta jlumaltik, ja’nix yu’un te yakalix ta

lajel(23). Ya jna’tik te yaknix xju’ ta p’oltesel

te yut-k’inal chabe, teme ay mach’a yak sna’
Universidad Autónoma de Chiapas