Page 60 - EXPLOTACIÓN SUSTENTABLE DE LAS ABEJAS SIN AGUIJÓN

diREcción gEnERal dE invEstigación Y posgRado ila tyi lumal ch’olob (Wechelbä yejtyal 1). Ili
60 Libro Digital Universitario 2014
matye’cha’b (Trigonabä yik’oty Meliponabä

ik’aba’) mi imelob yotyoty baki tyokol malil

tye’tyak. Li jilel matye’el, sejk’el tye’eltyak,
isañ. Ili juñ mi ipäsbeñoñla bajche’ ichumtyäl
p’ojl-isaya wakax, ñuk-isa lumal, jiñäch wo-
matye’cha’b, cha’añ mi lakch’ujbiñ iweñlel
libä ijisañ majlel ili matye’cha’b. Baki imel
jiñche’ jiñäch mu’bä ip’ojl-isañ pejtyelel
yotyoty ili matye’cha’b bajche’ tyi ñoxi’tye’
matye’el, päk’äbältyak añbä ila tyi lumal.
wolix ijelel ja’el. Wolibä ijisañ matye’cha’b

YOCHIbAL ja’el jiñäch ipulel matye’el yik’oty ma’añ woli
ipäsbeñtyelob xkolelob bajche’ mi imejlel
Ila tyi luMal lakñojtyE’Elob, li MatyE’cha’b
ikäñtyañob ili cha’b, yik’oty ma’añ kotyäñtyel
machbä añik yaty, jiñäch juñchajpbä
tyi tyak’iñ cha’añ mi weñ p’ojl-isañob ili cha’b
ip’ätyälel laklumal, käläl wajali lakñojtye’elob
cha’añ mi ichoñbeñob iya’lel (23).
mi ip’olob ili cha’b. Wäle, li matye’cha’b
Ili juñ mi ip’äty-isañ iña’yibal lakpiälob
weñ p’ätyäl iya’lel, ka’bäl iweñlel, yik’oty añ
yik’oty iña’tyibal tsa’bä ik’äñä juñ cha’añ mi
ik’äjñibal cha’añ p’ojl-isaya päk’ä’bäl cha’añ
tsiktyisañtyel bajche’ mi ip’ojl-isäñtyel ma-
mi ichojñel, jiñcha’añ yom mi ikäñtyäñtyel
tye’ cha’b, añbä iñuklel cha’añ matye’el
baki mi ip’ojlel, cha’añ ma’añ mi lajmel. Mi
yik’oty cha’añ mi tyajtyäl ts’itya’ tyak’iñ; jiñ
iyäl yujilobä yik’oty ikäñäyobä bajche’ añ isu-
cha’añ mi imejlel illi juñ baki mi ipästyäl ba-
jmilel ili lajkuxulbä tyi lumal, mi ikäjñel baj-
jche’ mi ip’ojl-isäñtyel matye’ cha’b, jiñche’
che’ mi ip’ojl-isa ili chabtyak yik’oty yañtyak
mach weñ käñälik tyi laklumal, mi lajk’el
chäñäl lum matye’el, ya mi kajel lajkäñ, ba-
woliyix ijilel (24). Mi iña’tyäñtyel mäk’äch
jche’ mejlel lajkäñtyañ matye’eltyak mu’bä
imejlel ip’ojl-isäñtyel ili matye’ cha’b, jiñche’
iyäk’eñoñla lajkuxtyälel. (5, 10, 11, 15). Ila
añ lakpiälob ikäñäyo’bixbä ili matye’ cha’b,
tyi lumal Méxiko añ abi wäkp’ej uxk’al cha-
yik’oty añ ka’bäl matye’el cha’añ mi imejlel
jp ili matye’cha’b (3, 18), cha’p’ej icha’k’al
tyi käñtyäñtyel. Ili juñ tyi ts’ijbuñtyi cha’añ
wä mi ityajtyäl tyi laklumal Chiapas, ka’bäl
mi ik’äñob lakpiälob woliyo’bä ipäsbeñtye-

lob bajche’ mi ip’ojl-isäñtyel matye’ cha’b:

ya’bä ch’oyolob tyi Soconusco woli ikäñob

chäñchajp matye’ cha’b, yik’oty tyi Región
Universidad Autónoma de Chiapas