Page 65 - EXPLOTACIÓN SUSTENTABLE DE LAS ABEJAS SIN AGUIJÓN

us cha’b mi iwuswus jajts’ibeñtye ja’ yik’oty diREcción gEnERal dE invEstigación Y posgRado
Libro Digital Universitario 2014 65
mi ibuts’iñtyel cha’añ mi ilok’el ya tyi imalil

yotyoty matye’ cha’b, che’ jiñi mi iñujp’el

ikajale cha’añ ma’añ mi ibebä ochel tsa’ixki
cha’b jiñach jump’ej bolsa mi ikäjñel. Tsa’ix
laj lok’i che’ jiñi muk’ux icha’ jajmel.
ki laj tsäñsätyi jiñi us ja mi imäjkel iyotyoty
Yambä ikontra jiñäch us ja ik’aba’ ne-
cha’b, y mi iyults’ñtyel ya tyi ityityik tyi ixu-
nem Pseudohypocera kerrtezi (Yejtyal 7). Ili
jktyak yotyoty cha’b, juyu’ ts’ijm, cha’añ ya
us ja jiñ abi muk’bä iweñ tsänsañ yalob ma-
mi iläp’ kätyal mi cha’ yom ochel tyi imal
tye’ cha’b. Ili mi ijomtyisañ che’ mi iyu’biñ
yotyoty cha’b.
iyujts’il ñich tye’ ya tyi imal yotyoty cha’b,
Yambäl ikotra ili matye’ cha’b jiñäch wi-
tsa’ ki ochi ya’ tyi imal mi ikäy ityuñtyak, ya’
ñikob, jiñche’ mi ijilisabeñ ibuk’bal, mi ilaj tsep
tyi ijaptyak ba’ mach tsikilik mi ikäy ityuñ
tye’ añtyakbä iñich, yik’oty che’ mi iweñ k’äñ
tyi jump’ej k’iñ mi p’ojlel, mi isuk’tyisañ ibä
ts’ak cha’añ mi itsäñsañ ichäñilel matye’el ya’
tyi yalob motso’. Ili ichäñil mi ik’ux pejtye-
mi ilaj chämel pejtyelel us machbä ma’añik
lel iya’lel cha’b wolityobä imejlel, mi ilaj
mi ityäk’lañ matye’el. Ma’añix ka’bäl ñuki
jisañ pejtyelel yalob chäñil cha’b. Cha’añ
tye’el cha’añ mi imel iyotyoty matye’ cha’b,
ma’añiik mi ityaj ili chäñil yom mi iweñ
yik’oty mul ja’liya matye’el yik’oty ts’ak wolix
käñtyäñtyel che’ mi ipejtsel ili cha’b, yik’oty
ilaj tsänsañ pejtyelel matye’ cha’b. Ma’añix
che mi ty’oxyäl, ma’añik jal yom mi iyäjk’el
ka’bäl cha’b, xux, us, muk’bä ityäk’tyesañ
tyi ajpam, ora mi ityityi k’extyäyel o machki
tye’el, wolix ijilel pejtyelel chäñil mtye’el
mi ijoy ñujp’el tyi maya cha’añ ma’añik mi
muk’bä its’u’beñ yajlel ñichtye’ cha’añ mi ibe
iyochel jiñi us ja. Tsa’ ki ochi jiñi us ja, ora mi
p’ojl-isañibä matye’ cha’b.
ityi lok’sañtyel iyalob tyuñ, cha’añ ma’añ mi
Añtyakäch pejtyelel wokol cha’añ
ijilisañ mi laj tyok iyotyoty yik’oty iyuch’ib
mi ijilel ili matye’ cha’b, pe ili xp’ol cha’b
jiñi cha’b. Mi imejlel tyi k’äñol pisil, mi wel
mi imejlel ikäñtyañ cha’añ ma’añik mi iji-
käjchel tyi ipam ya baki añ iyotyoty cha’b,
lel ili cha’b cha’añ ma’añik mi ityaj ik’am-
mi its’itya’ lajlaj jajts’el li ikuadrolel, che’ jiñi

mi iwejlel lok’el li us ja y ya’ mi ikätyäl tyi

imal pisil che’ jñi mi imejlel tyi pets’yeol.

Che’ ma’añ ka’bäl tyi ochi tyi imal yotyoty
Universidad Autónoma de Chiapas