Page 70 - EXPLOTACIÓN SUSTENTABLE DE LAS ABEJAS SIN AGUIJÓN

diREcción gEnERal dE invEstigación Y posgRado yik’oty (iyal) jiñi matye’cha’b. CHe’ mi
70 Libro Digital Universitario 2014
ik’axtyesäñtyel yom mi yäk’eñtyel yalätye’el

o itya’chä’blel cha’añ mach mi yäsiyel jiñi

ityejp’il iyal. CHe’ ja’el yompäjk’ik junp’ej
chäñil cha’b (cha’añ mach mi ipu’ts’el), (e.g.
cm tya’chäb mu’bä ity’oxbeñ ityejp’il iyal
ya’ tyi paty otyoty o tyi jardín mi imejlel tyi
ichäñil. CHa’añ mach wokol mi icha’leñ
ajk’el Yejtyal 6).
xämbal jiñi ichäñil cha’b. CHe’ mi ity’oxtyäl

ICHA’SUjTYEL P’OLOñEL iñumib jiñi ichäñil yom mi ich’äjmel wäkp’ej
ityejp’ib jiñi iyal “iña” cha’añ mi ip’ojlel
CHA’Añ CHäñIL
yambä ichäñil che’ ja’el yom mi ikäjyel
MATYE’CHA’b
chänp’ej o jop’ej añtyobä ichä’bil cha’añ
K’axtyEsäñtyi iMEty MatyE’cha’b tyi yotylEl,
ijap jiñi ichäñil yom tsajiletyla tyi ilok’el
ili juñilel cha’añ cha’b mi itsiktyesañ cha’añ
cha’añ mach mi itsijlel jiñi ichujmib. Yom
(cha’p’ej, uxp’ej uw mi iñäm tyi yambä
tsajil mi ik’axtyesäñtyel yik’oty tyi p’olol jiñi
yotylel jiñi ichäñil), che’ tyäk’älix jiñi ime-
matye’cha’b, tyi ak’älel yom k’axtyesäñtyel
ty muk’ix mejlel lakp’ol yik’oty lakty’ox
tyi maya pabellón cha’añ mach mi yochel
tyi yambä yotylel ili ichäñil (7, 16, 21).
yusilel. TYi yujtyibal jiñi “yälä chäñil cha’b”
TYi diciembre yik’oty tyi marzo mi imejlel
yom ajk’ik tyi ity’ejl “iña’”, cha’añ mi ik’otyel
ity’oxtyäl, che’ tyi yoralel ñichtye’ ya’ tyi Re-
ipi’leñ jiñi yañobä ipi’älob lok’emobä tyi
gión Selva de Chiapas. Wäle yoralel ip’ojlel
junpaty, che’ ja’el jiñi iña’al matye’cha’b tyi
matye’cha’b (che’ bajche’ jiñi ityatytyak).
(lujunp’ej ichak’al o tyi chak’al metru yom
Weñ mi ip’ojlel ili lakälak’ mi ch’ejläch
mi yäjk’el ya’ baki tsa’ lok’i), cha’añ mach
jiñi “iña’al”, yik’oty mach wokolik mi
mi icha’ sujtyel ya’ baki añ iña’al. Mi weñäch
ty’oxtyäl jiñi iyal. Jiñi ityuñ yomtyobä ja-
tsa’ p’ojli ili matye’cha’b ma’añix mi chäñ
jwel jiñäch wembä mi ik’axtyesäñtyel (Ye-
majlel asäklañ apak’ tyi matye’el.
jtyal 11), cha’añ ch’ejl mi ikolel, che’ ja’el

yom mi ik’axtyesäñtyel tyi aläred jiñi iñoxlel
Ty’añ yum x-e’tyelob

Wäle woli tyi säkläñtyel ilajmib ili wokol
cha’añ matye’cha’btyak yik’oty ikäjyel isejk’el

jiñi tye’tyak baki añ imety jiñi matye’cha’b.

Universidad Autónoma de Chiapas