Page 68 - EXPLOTACIÓN SUSTENTABLE DE LAS ABEJAS SIN AGUIJÓN

diREcción gEnERal dE invEstigación Y posgRado litru junp’ej ja’b, mach yomik mi ilaj lok’el
68 Libro Digital Universitario 2014
jiñi cha’b ya’ tyi yotylel cha’añ mu’tyoj ija-

pob majlel, che’ ja’el yom mi ikäybeñtyel

IYäjTS’EL: CHA’b, ITS’U’bIL jo’p’ej, waxäkp’ej ichujmib ichä’bil jiñi cha’b.
Yom mi ichäkä ts’uj käjyel jiñi cha’b cha’añ
ñICHTYE’, TYA’CHä’b
mu’tyoj ijap majlel jiñi ichäñil. Mach yomik mi
YIk’OTY IYETSEL
lojtyik junp’ej ja’b jiñi cha’b yik’oty tyi tsäñäji-
IyoralEl yäts’ cha’b, mi imejlel tyi febrero
bäl, cha’añ mach mi ipaj-añ che’ bajche’ jiñi
yik’oty tyi mayo. CHa’yaj tyi junp’ej ja’b,
ichä’bil africana o extranjera (Apis mellifera).
oñ mi ilok’el ili cha’b mi tsä’äch iweñ cha’le
CHe’ mi iyäjts’el cha’b yom weñ tsajil
albäl ichäñil. CHa’añ mi ilok’el cha’b yom
mi imejlel cha’añ mach mi ibejk’el, yik’oty
mi ilok’säñtyel tyi akuxañ ambä junk’al ml
käjyel (uxp’ej, jop’ej ichujmib ili cha’b), che’
iboñtyäklel cha’añ ora mi ilok’el, mi imejlel
tsa’ix ujtyi tyi yäjts’el muk’ix ibujty’el tyi li-
tyi mäjñel jiñi akuxañ tyi yotylel ts’ak yik’oty
metye cha’añ mi ik’ixñäñtyel ts’itya’, che’
tyi veterinaria. Mi che’äch tsa’ lok’säñtyi ba-
ja’el mi imejlel tyi le’b ajk’el jiñi ichujmib
jche’ iliyi, yäx lakcha’b mi laktyaj, che’ ja’el
cha’b ya’ baki wolety tyi choñoñel (weñ su-
ma’añik mi yäsiyel jiñi ichujmib its’u’bil ñi-
muk ili cha’b). Jiñi ichujmib cha’b mi imejlel
chtye’ yik’oty ip’ojlib iyal jiñi matye’cha’b.
tyi ch’äxtyäl yik’oty tyi tsäñesäñtyel chap’ej,
Machkyi mi imejlel tyi lok’beñtyel
chänp’ej ora cha’añ mi ilok’el tya’chä’b ixku
ichujmib jiñi cha’b, cha’añ mi ik’ämbeñtyel
jiñi ich’i’omal mi ijets kälel tyi iye’bal p’ejty.
jiñi itya’chä’blel. Mi che’ tsa’ mejli bajche’
Jiñi iyetseläl yom mi ityejchäñtyel lok’el
ili yujtyibal jal mi ip’äty añ jiñi chäñil cha’b
tyi lechoñib mi che’tyoj lestyäli cha’añ mi
yik’oty p’ojlel tya’chäb. CHe’ ja’el mi yo-
ik’äjñel tyi päjk’el (imäjkil, its’ajkil o tyoko-
chel ibi’bi’lel jiñi lakcha’b, yik’oty ma’añik mi
tyakbä yotylel cha’b). Mi oñ tsa’ tyajli jiñi
yäk’ itya’chä’blel ya’ tyi imety, wäle ili wokol
yetseläl yom päk’beñtyik junp’ej cm iye’bal
cha’añ p’ol cha’b wolix isäkläñtyel ilajmib. Jiñi
imäjkib jiñi yajñib cha’b, melbilbä tyi maya
junkojty chäñil cha’b mi yäk’ ichä’bil cha’p’ej
metálica de 0.25 cm x 0.25 cm ikolemblel,
ya’ baki tyokoltyoj añ tyi iwenta mi iñup majlel

jiñi chäñil cha’b. TYi wi’il mi ik’ajlel lok’el jiñi

maya mi tsa’ käli isajl yom ich’äxtyäl lujunp’ej

Universidad Autónoma de Chiapas minutu jiñi maya cha’añ mi ilok’el jiñi isajl.